Kruiden in de tuin voor de geur en gebruik in huis

De heerlijke geur van bepaalde bloemen, het verfrissende of juist verwarmende aroma van bepaalde kruiden, ze zijn ons welbekend. Echter, niet alleen de moderne mens, maar ook onze verre voorouders waren al bijzonder gecharmeerd door de plezierige geuren van bloemen, planten en kruiden in de natuur.

De meeste kruidachtige planten hebben geurende bloemen, geurend blad, geurende stelen of alledrie. Veel van die kruiden (-delen) werden hierdoor onder meer toegepast als in- of uitwendig geneesmiddel, als smaakmaker in de keuken, als reukwater en als geurmiddel.

Kruidengeuren in de tuin

Zelf vind ik toepassing van geurende planten in de tuin – of dat nu in potten of in de volle grond is – altijd een hele goede. De kruiden groeien en bloeien dan in hun natuurlijke element en overal in de tuin kun je van hun aroma genieten: of dat nu als vanzelf via de bloemengeur gaat, of door het aanraken van het blad (bijvoorbeeld als je er langs loopt of er met de hand doorheen gaat). Planten zoals bijvoorbeeld lavendel, rozemarijn, tijm, munt, (citroen-) melisse en kattenkruid zijn hier bijvoorbeeld uitermate geschikt voor.

Kruidengeuren in huis: potpourri en reukwaters

Potpourri

Behalve in de tuin, kun je natuurlijke bloemengeuren ook voor een langere periode in huis halen, bijvoorbeeld door middel van een schaaltje met zogenaamde potpourri. Daarmee wordt bedoeld een mengsel van natuurlijke, geurende bestanddelen (meestal van gedroogde bloemen en kruidig blad), dat wordt gebruikt als luchtverfrisser in huis. Moeilijk om zelf te maken is potpourri overigens niet.

• Verzamel op een droge en warme dag in lente, zomer of herfst de bloemen, blaadjes, kruiden, zaden e.d. die je voor de potpourri wilt gebruiken.
• Leg de geplukte plantendelen op een droge doek (of krantenpapier) op een donkere en luchtige plek, zodat al het vocht er uit kan drogen. Schud een en ander regelmatig door, zodat alle kanten van de plantendelen aan de drogende lucht worden blootgesteld. Als de plantendelen knisperen, zijn ze droog genoeg.
• Om de geuren beter te bewaren, als het ware te fixeren, kun je nog het volgende doen. Meng in een schaal enkele fijngemalen specerijen met een paar druppels geurolie of etherische olie (alles naar eigen keuze). Voeg er wat iriswortelpoeder (of een ander fixeermiddel) aan toe, zodat de geuren beter zullen hechten.
• Voeg dit hechtingsmengsel bij de gedroogde plantendelen en schud alles goed door elkaar.
• Doe het geheel in een luchtdicht af te sluiten pot en zet deze op een warme en donkere plek. (Af en toe schudden!) Na 6 weken is de geurende potpourri klaar voor gebruik.

Reukwaters

Daarnaast zijn er de diverse reukwaters. Met een reukwater wordt een vloeistof bedoeld, die een aangename geur verspreidt. Vanuit reukwaters voor persoonlijk gebruik zijn in de loop der tijd onder meer de eau de colognes, de eau de toilettes en de parfums ontstaan, die eigenlijk standaard worden bereid van (combinaties van) gedestilleerde bloemen en bladeren van geurende kruiden en planten, waaraan alcohol wordt toegevoegd om de geur te fixeren.

Het gebruik van reukwaters en parfums kun je in iedere oude beschaving op aarde terugvinden. Het verspreiden van een heerlijke geur werd eigenlijk overal als zeer belangrijk beschouwd. Reukwaters en parfums zijn echter altijd schaars in de bereiding geweest (men had voor een kleine hoeveelheid vaak veel bloemen, kruiden of bladeren nodig). Ze waren dus prijzig en bleven daarom lange tijd voorbehouden aan de rijken en machtigen der aarde. Tegenwoordig is dat over het algemeen gelukkig een stuk betaalbaarder geworden, alhoewel de exclusieve Franse parfums nog steeds een fiks prijskaartje dragen.

Daarnaast worden bloemige en kruidige geuren ook toegevoegd aan allerlei andere persoonlijke verzorgingsproducten, zoals crèmes, lotions, zeep, badschuim en shampoo, maar bijvoorbeeld ook aan tandpasta (zoals bijvoorbeeld peterselie, munt en/of eucalyptus voor de frisheid).

Echter, reukwaters worden ook uitgebreid in andere producten toegepast; denk maar eens aan schoonmaakmiddelen, (af-) wasmiddelen, toiletreinigers en toiletverfrissers.

Kruidengeuren voor gebruik in huis

In vroeger tijden, toen er nog geen handig verpakte kant-en-klare schoonmaakmiddelen of luchtverfrissers te verkrijgen waren (of zelfs maar bestonden), waren kruiden een belangrijk hulpmiddel in het huishouden. Ze werden niet alleen gebruikt in allerlei zelfbereide zepen en wasmiddelen, maar waren ook alom in huis aanwezig voor andere doeleinden. Zo werden de (vroeger vaak nog lemen) vloeren regelmatig bestrooid met geurige kruiden om het vuil en de geurtjes ervan te absorberen; planten zoals bijvoorbeeld lievevrouwebedstro, moerasspirea en klaver werden vaak gebruikt om huizen een wat aangenamere geur te geven. Een klein overzicht van enkele andere kruiden en hun toepassing in het huishouden.

Kruidengeuren tegen insecten

Oude kruidenboeken wemelen van de manieren om van insecten, muizen e.d. af te komen en dat is niet zo gek; kruidengeuren waren lange tijd vrijwel het enige wapen dat men had om onwelkome plagen tegen te gaan. Lavendelsnoeisel werd bijvoorbeeld in de open haard verbrand om insecten te verdrijven en tegelijkertijd de kamer lekker te laten ruiken. In de middeleeuwen strooide men vaak munttakjes op de grond; aan de ene kant om de kamer fris te laten ruiken, maar aan de andere kant ook om de muizen (die niet van de muntgeur houden) buiten de deur te houden. Andere kruiden, die voor eenzelfde effect kunnen worden gebruikt, zijn boerenwormkruid, citroenkruid en wijnruit.

Rond het Middellandse Zee-gebied gebruikt men al sinds de oudheid basilicum; wanneer je die in potten in de vensterbank zet, blijven de vliegen namelijk weg. Door potten met kruiden, zoals bijvoorbeeld eau-de-colognemunt, pepermunt, basilicum en tijm door het hele huis op vensterbanken te zetten, bosjes kruiden te drogen te hangen in warme en luchtige vertrekken en (in de zomer) kannetjes met verse kamille, heiligenbloem of citroenkruid op tafels te zetten, wist men in vroeger dagen een insecteninvasie in huis grotendeels te voorkomen.

Een andere nuttige en veelgebruikte toepassing was die om motten uit de wollen kledingstukken in de kast te houden. Gedroogd citroenkruid, heiligenbloem, lavendel en rozemarijn, maar ook mengsels met kamille, laurier, kaneel en kruidnagel werden hiertoe vaak met succes ingezet.

Tegenwoordig gebruiken we meestal chemische bestrijdingsmiddelen om een plaag van insecten of ongedierte af te weren, maar daaraan kleven toch ook weer behoorlijke bezwaren (schadelijk voor de eigen gezondheid, voor het milieu e.d.). Misschien is het aloude gebruik van (milieuvriendelijke) kruiden, die men kan kweken in de eigen tuin en die nog lekker ruiken ook, om eenzelfde doel te bewerkstelligen achteraf gezien helemaal zo gek nog niet.