Groeiplek (1): vaste planten voor zon en schaduw

Zonlicht is een zeer belangrijke groeifactor voor planten en bomen. Sommige planten verlangen veel zonlicht, terwijl andere planten het juist beter doen op een plek in de halfschaduw of schaduw. Wanneer je vaste planten in de tuin wilt hebben, is het van groot belang, niet alleen in welke grond (zand, klei, zuur, kalkrijk enz.), maar ook op welke plek (zon of schaduw) je ze in de tuin plant. Hiermee staat en valt in feite het succes van de aanplant in een border.

Planten voor welke zonlichtsterkte?

Of de zon altijd volop zal schijnen, is nog maar de vraag, maar over het algemeen wordt de zonlichtbehoefte van (vaste) planten grofweg in drie categorieën onderscheiden, namelijk:

• Volle zon – tenminste 7 uur volle zon per dag. Een plant die volle zon behoeft, moet op een plek in de tuin staan, waar in de zomer de zon er tenminste 7 uur onbelemmerd op kan schijnen.
• Lichte of halfschaduw – tenminste 3-4 uur volle zon per dag. Dat wil dus zeggen dat de plant gedurende een veel langere tijd van de dag licht gefilterd zonlicht ontvangt, zoals dat het geval kan zijn onder ijle bomen of hoge struiken, achter schuttingen e.d.
• Schaduw – minder dan 3 uur volle zon per dag. Deze planten gedijen het beste geheel in de schaduw, onder bomen, achter muren enz.

Planten hebben soms echter een groot aanpassingsvermogen. Er zijn zeker planten, die het zowel in de volle zon als in de halfschaduw goed doen, of zowel in de halfschaduw als in de schaduw gedijen. Zet echter geen volle zon-plant in de schaduw of andersom, want dat levert alleen maar teleurstelling op.

Vaste planten voor in de volle zon

Over het algemeen gaan groeicondities als 'volle zon' hand in hand met 'matig vochtig' of zelfs met  'droge grond'. Gelukkig zijn er ook vele vaste planten, die juist één van deze combinaties prefereren. Zij kunnen – als ze eenmaal gevestigd zijn - langere periodes met weinig of geen regen of begietsel toe, omdat ze een diepgaand wortelstelsel hebben ontwikkeld of omdat hun blad van een waslaagje is voorzien om vochtverlies te beperken. Hieronder volgen een aantal voorbeelden van zonaanbiddende vaste planten.

Duizendblad (Achillea)

Duizendblad is een zeer sterke vaste plantenfamilie met van oudsher gele schermbloemen, maar door vele kruisingen en de ontwikkeling van nieuwe rassen zijn de bloemen nu in een veelvoud van kleuren verkrijgbaar. Volle zon en goed doorlaatbare grond is een 'must'.

Rode valeriaan (Centranthus)

De vaste plant uit deze familie is een sterke en rijk bloeiende plant. De kleine, meestal rode, maar ook wel witte bloemetjes verschijnen in een pluimvorm aan de plant. Eén waarschuwing: hij zaait zichzelf graag uit door middel van de pluizige zaden, die na de bloei verschijnen.

Kattenkruid (Nepeta)

Kattenkruid, dat inderdaad graag door een gedeelte van de kattenbevolking wordt gegeten, zijn over het algemeen ijzersterke en langbloeiende planten. De bloemetjes zijn meestal paarsblauw, maar kunnen ook wel wit zijn. De blaadjes van de plant hebben een aromatische geur en het precies daarom, dat bepaalde katten er van eten en er soms bijna dronken in liggen te rollen.

Zonneogen (Heliopsis)

Zonneogen zijn zeer langbloeiende en sterke planten. Ze zijn heel geschikt voor de border, als daar behoefte is aan de felgele kleur van deze vrolijke bloemen. Zij kunnen tot ruim 1,5 meter hoog worden, maar de planten worden meestal niet breder dan 60 centimeter.

Enkele andere planten in deze categorie zijn: edelruit (Artemisia alba), graslelie (Anthericum liliago), kruisdistel (Eryngium), palmlelie (Yucca floriosa), reigersbek (Erodium), sierui (Allium), violier (Matthiola), wijnruit (Ruta), zeepkruid (Saponaria),  zonnehoed (Rudbeckia).

Vaste planten voor in de halfschaduw of schaduw

Vaste planten in deze categorie zijn nog te onderscheiden in degene met een voorkeur voor droge of voor vochtige grond.

Droge grond in de halfschaduw of schaduw

Meestal zijn droge plekken in de schaduw (vaak onder bomen of struiken) moeilijk om goed te laten begroeien. Er zijn echter een aantal planten, die zich hierop helemaal thuis voelen. Mochten boomwortels een probleem zijn, kun je de grond met antiworteldoek bedekken en daarop een nieuwe laag grond aanbrengen, waarin dan de planten kunnen worden aangeplant. Een aantal van deze schaduwminnende planten zijn:

Amandelwolfsmelk (Euphorbia amygdaloides)

De hele Euphorbia-familie bestaat zo'n beetje uit sterke wintergroene planten, die veel schaduw verdragen. Het blad is donkergroen en de bloementrossen zijn meest groengeel.

Een nadeel is, dat deze plant via de wortels behoorlijk kan woekeren en dus de ruimte moet hebben.

Elfenbloem (Epimedium perralderianum)

Elfenbloemen zijn in feite pollen vormende bosplanten; het zijn perfecte bodembedekkers en daarom heel mooi onder bomen en bladverliezende heesters. Sommige variëteiten blijven wintergroen, andere hebben een mooie bladverkleuring in de herfst.

Kerstroos of nieskruid (Helleborus)

Deze vaste plant is tegenwoordig een veel gebruikte voor in de schaduwborder. Sommige soorten kunnen ook volle zon tolereren (bijvoorbeeld Helleborus odorus en Helleborus versicarius), maar verreweg de meeste familieleden prefereren halfschaduw of schaduw. De planten worden meestal 30-45 centimeter hoog, maar kunnen 50-60 centimeter breed worden; ze hebben wat ruimte in de border nodig.

Kindje-op-moeders-schoot (Tolmica menziesii)

Dit is een kruipende vaste plant met behaard blad. Uit de basis van het blad groeit steeds een nieuw plantje; hiervan is de naam dan ook afgeleid. In de lente en de zomer verschijnen fijne aren met kleine, bruinrode bloemetjes.

Enkele andere planten in deze categorie zijn: Cyclamen, maagdenpalm (Vinca major), moederplantje (Saxifraga stolonifera), smeerwortel (Symphytum), stinkende lis (Iris foetidissima).

Vochtige grond in de halfschaduw of schaduw

Dan zijn er nog de schaduwminnende planten, die liever een vochtige grond hebben. Het zijn over het algemeen gewilde vaste planten, die vrijwel allemaal afstammen van bosplanten. Ze zijn ideaal om lichtbeschaduwde plekken in een vochtige (maar niet te natte) tuin mee op te vullen. Een aantal voorbeelden van deze planten zijn:

Bloedwortel (Sanguinaria canadensis)

Een laagblijvende plant met typerend gelobde grijsgroene bladeren.

Het blad zit los rond de stengel gevouwen voordat het zich ontvouwd.

Als het blad zich in de lente ontvouwt, gaan ook meestal gelijk de gevulde witte bloemen open.

Drieblad (Trillium)

Eigenlijk zijn dit merkwaardige vaste planten, want alles is in drievoud aanwezig: bladeren, kelkbladen en kroonbladen in trio's. Enkele variëteiten hebben bijzonder decoratief blad en fraaie, kleine bloemen. Het zijn typische bosplanten, die wel zure, humusrijke grond verlangen.

Helmbloem (Corydalis flexuosa)

Deze blauwe helmbloem is een prachtige plant. In de lente en vroege zomer verschijnen grote aantallen diepblauwe bloemen bovenop het varenachtige,  blauwgroene blad. Jammer genoeg sterft het blad daarna echter al snel af. Er zijn echter enkele andere variëteiten uit de Corydalis-familie, die zich in de tuin gedragen als een lastig onkruid, dat niet meer weg te krijgen is; opletten welke soort je wilt planten dus.

Lelietje-van-dalen (Convallaria majalis)

Het duurt een tijdje voor je de plantjes uit het wortelgoed ziet verschijnen en waarschijnlijk nog 1-2 jaar voordat ze bloeien met de bekende witte klokjes, maar dan heb je ook wat. Via wortelstuk verspreiden ze zich al snel door de border en vormen ware matten van plantjes. Na de bloei (mei) verschijnen roodgekleurde (giftige!) bessen en in de herfst kun je nog genieten van de fraaie bladverkleuring.

Enkele andere planten in deze categorie zijn: Anemonopsis, Deinanthe, Glaucidium, Hacquetia, Uvularia.

Tot slot

Als je wilt investeren in een mooie vaste plant in de tuin, zorg dan dat je hem op de juiste plaats zet waar hij kan gedijen: in de zon of juist in de schaduw.