Kruiden in de tuin, aanleg en aanplant

Zolang er mensen op aarde zijn, is er waarschijnlijk al gebruik gemaakt van planten en kruiden, enerzijds als voedsel en anderzijds als geneesmiddelen. Waar onze verre voorouders de planten en kruiden in het wild zochten en verzamelden, werden deze door latere generaties meer en meer verbouwd in speciale tuinen vlakbij huis.

Linksboven: 'A Modern Apothecary', kruidentuin van Jekka McVicar op de 2016 Chelsea Flower Show in Engeland.

Kruidenkennis heel vroeger alleen voor de elite

Toch was de kennis en de aanplant van kruiden nog lang louter voorbehouden aan de rijken en de machtigen, zoals bijvoorbeeld de sultans in India, de farao’s in Egypte , de machthebber van weleer in Griekenland en Rome. Met de Romeinse legioenen, die Europa ooit overspoelden, kwam ook veel van de kennis van kruiden en de kruiden zelf mee naar het noorden en westen; in Engeland alleen al zijn naar schatting ruim 200 kruiden door de Romeinen in de plaatselijke natuur uitgezet.

Na de teloorgang van het Romeinse rijk bleef de kennis van kruiden in Europa vrijwel uitsluitend voortleven in de Rooms-katholieke kloosters van die tijd. Gedurende de middeleeuwen waren kruiden en hun geneeskrachtige werking dan ook vooral het terrein van de monniken, die hun studieobjecten in de tuinen van het klooster aanplanten en bestudeerden. Een bijzonder en oud voorbeeld hiervan is de kruiden- en moestuin van het Sankt Gallen klooster in Zwitserland, die al in de eerste helft van de 9e (!) eeuw werd aangelegd. Kruiden voor culinair gebruik werden later hier en daar door de adel bij hun verblijven aangeplant; zo is immers ook de tegenwoordige Keukenhof in de 15e eeuw ontstaan als een culinaire kruiden- en groentetuin voor het toenmalige kasteel Teylingen van gravin Jacoba van Beieren.

Kruidenkennis meer en meer voor iedereen

In de late middeleeuwen bloeide de interesse en de folklore rond kruiden ook bij de gewone mensen op. Planten, bloemen en kruiden speelden namelijk vaak een rol in sagen en legenden. Ze werden soms zelfs beschouwd als toverplanten met een magische werking, die geluk of ongeluk, welvaart of armoede, liefde of verdriet konden brengen of afdwingen. Al dan niet waardevolle wetenswaardigheden over de kruiden, hun verwerking en hun toepassing werden via mondelinge overlevering van generatie op generatie doorgegeven. Toch gaat het te ver om te stellen, dat iedereen toen al zijn of haar eigen kruidentuintje had; dat ontstond eigenlijk op kleine schaal en vele eeuwen later bij de liefhebbers, die voldoende grond en kennis hadden om hun favoriete kruiden zelf te telen.

Van symmetrische kloostertuinen naar moderne kruidentuinen

De vroeg-middeleeuwse kloostertuinen met zijn planten en kruiden in symmetrische patronen hebben in de loop der tijd ook de ontwikkeling van andere tuinvormen sterk beïnvloed. Tijdens de Renaissance bleef de oude geometrische tuinindeling bijvoorbeeld niet alleen domineren, maar werd zelfs nog versterkt door de gecompliceerde en in elkaar verstrengelde patronen van die tijd. Geleerden, artsen en apothekers begonnen met de aanleg van specifieke kruidentuinen voor de verschillende geneeskrachtige en keukenkruiden, maar de indeling daarvan was eveneens in vaste patronen. Tijdens de Barok werd de geometrie en de symmetrie helemaal op de spits gedreven: niet alleen de tuin in zijn totaliteit, maar ook de individuele perken werden volgens drukke, ingewikkelde, maar kunstzinnige patronen ingericht. Sommige elementen uit deze baroktuinen, zoals de door lage buxushagen omkaderde perken, kwamen later weer terug in de boerentuin, die traditioneel streng en ordelijk was en in symmetrische vlakken werd ingedeeld. Pas in later eeuwen begonnen de strikte geometrische tuinvormen was losser en vrijer te worden. Tegenwoordig kunnen kruiden in een zonnige border van de tuin worden gecentreerd of in een (eventueel verhoogd) bloembed dichtbij de keukendeur worden aangeplant. In sommige tuinen plant men de kruiden tussen de overige planten in, wat een heel mooi effect kan geven voor wat betreft geuren en kleuren.

Ontwerp van een kruidentuin

Het ontwerp van een kruidentuin hangt natuurlijk altijd sterk af van de beschikbare ruimte in de tuin. Heb je veel ruimte op een zonnige plek, dan kun je je kruidentuin in ruime vlakken indelen, hetzij op een traditionele symmetrische manier, hetzij op een moderne wijze met enkele borders in afwijkende vormen. De randen van de kruidenborders kunnen desgewenst worden afgezet met een rand van steen of hout, maar je kunt de kruiden ook vrij over het tegelpad laten groeien. Als je de ruimte hebt, kun je de kruidenborders afkaderen met buxusboompjes zoals in de traditionele boerentuin; een voordeel hiervan is, dat wanneer de kruiden zijn geoogst (of in de winter zijn afgestorven) je kruidentuin er toch door de wintergroene buxushagen mooi, opgeruimd en vol blijft uitzien. Een nadeel is enerzijds, dat de kruiden wellicht wat minder zon krijgen door de kleine hagen en anderzijds, dat je de buxushagen regelmatig zult moeten knippen.

Aanleg van een kruidentuin, enkele praktische punten

Wanneer je een kruidentuintje wilt met vooral kruiden voor gebruik in de keuken, dan is het zaak om deze zo dicht mogelijk bij de keuken aan te leggen, het liefst net naast de keukendeur. Wellicht voor de hand liggend, maar vooral praktisch; als ze de halve tuin moeten doorstruinen voor een bosje peterselie of bieslook, dat laten veel koks en keukenprinsessen het namelijk vaak voor wat het is. Zorg er ook voor, dat er rondom het kruidenbed stenen of tegels liggen, zodat je er gemakkelijk bij kunt komen om er wat van af te knippen, zonder dat je met je schoenen de grond plattrapt of in de modder staat. Maak het kruidenbed ook niet te diep, maar zorg dat je (via stenen of tegels) rondom zonder vieze schoenen bij alle kruiden kunt komen. Dat maakt het oogsten ervan immers een stuk sneller en gemakkelijker.

Aanplanten van een kruidentuin

Kruiden stellen nauwelijks meer eisen aan de grond en hun standplaats dan veel van de overige bloemen en planten in de tuin. Echter, of het komt door de vaak Mediterrane oorsprong van veel kruiden, kun je toch stellen, dat - op een paar uitzonderingen na - de meeste kruiden het liefst in een lichte, goed gedraineerde, kalkrijke en niet al te voedselrijke grond groeien. Daarbij genieten bijna alle kruiden graag van de warmte en het licht van de volle zon. Een wat stenige grond met grit of keitjes erin is dan bijvoorbeeld weer helemaal zo gek nog niet, want de stenen kunnen de warmte van de zon opslaan en vasthouden en zo de grond rond de kruiden opwarmen.

Niet in alle tuinen zullen de groeiomstandigheden daarom even gunstig zijn. Omdat een kruidentuin echter niet zo groot hoeft te zijn, kan de grond wellicht naar de wensen van de kruiden worden aangepast en verbeterd, of er kan een verhoogd bed worden aangelegd en gevuld met de juiste grond op de juiste plek in de tuin. Wanneer je een hele schaduwtuin hebt, dan kun je de kruiden wellicht beter niet in de volle grond, maar liever in potten aanplanten; deze potten kun je dan steeds zoveel mogelijk in de zon zetten voor een optimale groei van de kruiden.